Zwyczaje wigilijne w Polsce - przed wieczerzą

Według dawnych zwyczajów w Wigilię nie należało się kłócić i szkodzić innym. Również dzieci miały zachowywać się wzorowo, aby kara wymierzona w tej szczególnej porze roku nie powtarzała się później przez cały rok. Nie należało niczego pożyczać, aby dobra nie opuszczały domu, natomiast poopisywano się pomysłowością i zręcznością, kradnąc drobne przedmioty, które podczas wieczerzy były oddawane właścicielom.

W wigilię wstawano jak najwcześniej i myto się w zimnej wodzie, miało to zapewnić wigor i zdrowie.

Kobiety przygotowywały od rana wigilijną wieczerzę, dekorację domu i obrządek gospodarski, a mężczyźni udawali się na polowanie i połów świeżych ryb – obfita zdobycz była dobrą wróżbą na cały rok.

Ważną rolę odgrywał odpowiedni wystrój mieszkania. Wszystkie dekoracje miały swe znaczenie symboliczne, np.:

·         Snopy zbóż, słoma, siano, sypane na obrus ziarno – sprzyjały urodzajom i zapełniały obfity plon; zaściełana sianem podłoga miała także być wygodą dla zmarłych dusz, które, jak wierzono, mogły przybyć w nocy posilić się resztkami ze stołu;

·         Dziady, czyli słomiane gwiazdy i krzyże albo pęczki słomy – zapewniało to urodzaj i miało być pamiątką ubogiego narodzenia Jezusa;

·         Żelaza (lemiesze pługa) – umieszczane pod stołem wigilijnym, aby krety roli nie psuły;

·         Łańcuchy i sznury obwiązujące nogi stołu – aby chleb trzymał się domu;

·         Gałązki zimozielone (wszechżywe) do dekoracji ram obrazów, drzwi wejściowych, wrót do stodoły lub obory;

·         Podłaźnik, połaźnik, podłaźniczka, jutka, wiecha, rajskie/boże drzewko ozdoba wieszana pod sufitem (głównie południowa i południowo-zachodnia Polska) wykonana z rozwidlonego czubka świerku lub sosny, ew. druciana lub łubiana obręcz owinieta zielonymi gałązkami lub tarcza pleciona ze słomy udekorowana jedliną; wieszano na niej ciastka, jabłka, orzechy, pozłacane ziarna, ozdoby papierowe, wycinanki z opłatka i duży, kolorowy, sklejony z opłatków świat – ozdoba ta miała właściwości dobroczynne: chroniła od nieszczęść i chorób, zapewniała dostatek i zgodę oraz miłość w rodzinie, a pannom na wydanie udane i rychłe zamążpójście.

Powszechnie znana choinka pojawiła się w Polsce dopiero w XIX wieku i to głównie w miastach, w domach Niemców i ewangelików pochodzenia niemieckiego. Jeszcze w okresie międzywojennym na wsi choinki były rzadkością. Na pierwszych choinach wieszano takie same ozdoby, jak na podłaźniczce, a także własnoręcznie wykonane dekoracje papierowe: łańcuchy, koszyczki na orzechy i bakalie, wisiorki, pajączki, pawie oczka.

Opracowane na podstawie:

Barbara Ogrodowska, "Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne", Warszawa 2010, s. 16-21.